Transcription(s) de cette page

Livre II page 6 (français)

[page] 6 C.PLINII NATURALIS

Sideris cursum in sexcentos annos præcinuit Hipparchus,menses gentium diesque & ho
ras, ac sictus locorum, & uicos populorum complexus, æuo teste, haud alio modo, que con
siliorum naturæ particeps. Uiri ingentes, supraque mortalium naturā, tantorū numinum
lege deprehensa, & misera hominum mente absoluta, in defectibus stellarum scelera aut
mortem aliquam siderum pauente : quo in metu fuisse Stesichori & Pindari uatum subli
mia or a palàm est deliquio solis, & in luna ueneficia arguente mortalitate, & ob id crepi-
tu dissono auxiliāte. Quo pauore ignarus causæ Nicias Atheniensiū Imperator, ueritus
classem portu educere, opes eorū afflixit. Macti ingenio este celi interpretes, rerumque na
turæ capaces, argumenti repertores, quo deos hominesque uicistis. Quis ēm hæc cernens
& statos siderum (quoniam ita placuit appellare) labores, nō suæ necessitati mortalis ge
nitus ignoscat. Nunc confessa de ijsdem breuiter atque capitulatim attingam, ratione ad-
modum necessarijs locis strictimque reddita. Nam neque institui operis talis argumenta-
tio est : neque omniū rerum afferre posse causas minus mirū est, que constare in aliquibus.
De defectibus. \Cap. XIII/
DEfectus ducentis uigintiduobus mēsibus redire in suos orbes certū est, solisque defe
ctum nō nisi nouissima prima ue fieri luna, quod uocant coitum. Lunæ autem non
nisi plena, semperque citrà que proxime fuerit. Omnibus aūt annis fieri utriusque sideris defe
ctus statis diebus, horisque sub terra. Nec tamen cū fiant superne, ubique cerni, aliquando
propter nubila, sæpius globo terræ obstante conuexitatibus mūdi. Intra ducētos annos
Hipparchi sagacitate cōpertum est, & lunæ defectū aliquādo quinto mense à priore fie-
ri, solis uero septimo. Eandē bis in triginta diebus supra terras occultari, sed ab alijs atque
alijs hoc cerni : quæque sunt in hoc miraculo maxime mira, cum conueniat umbra terræ lu
nam hebetari, nunc ab occasus parte hoc ei accidere nunc ab exortus. Et quanā ratione
cum solis exortu umbra illa hebetatrix sub terra esse debeat, semel iam acciderit, ut in oc-
casu luna deficeret utroque super terrā conspicuo sidere. Nā ut duodecim diebus utrūque
sidus quæreretus, & nostro æuo accidit, Imperatoribus Uespasianis, patre III filio iterū
consulibus. De lunæ motu. \Cap. XIIII/
\Lucere dod. se. Est lucere tres unius hore quartas, et in super ciusdē partē nicesi mā quartā /
LUnam semper, auersis à sole cornibus, si crescat, ortus spectare : si minuatur, occasus,
haud dubiū est. Lucere dodranteis semuncias horarū ab secunda adijcientem usque
ad plenum orbem, detrahentemque in diminutionē. Intra quatuordecim aūt partes solis,
semper occultam esse. Quo argumēto amplior errantiū stellarū quàm lunæ magnitudino
colligitur, quādo illæ & à septenis interdū partibus emergant. Sed altitudo cogit mino-
res uideri, sicut affixas cælo solis fulgore interdiu non cerni, cum æque diu ac noctu lu-
ceant : idque manifestum fiat defectibus solis, & præaltis puteis.
Errantium motus & luminum canonica. \Cap. XV /
ERrantium autem tres, quas supra solem dicimus sitas, occulantur meantes cum eo.
Exoriūtur uero matutino, discedentes partibus nunque amplius undenis. Postea ra-
diorum eius contactu tegūtur, & in triquetro à partibus centum uiginiti stationes matu-
tinas faciunt, quæ & primæ uocantur : mox in aduerso à partibus centū octoginta, exor-
tus uespertinos. Itemque in centum uiginiti ab alio latere appropinquāte, stationes uesper
tinas, quas & secūdas uocant : donec affecutus in partibus duodenis occultet illas, qui ue
spertini occasus appellantur. Martis stella, ut propior, etiam ex quadrato sentit radios,
ab nonaginta partibus : unde & nomen accepit motus, primus & secundus nonagena
rius dictus ab utroque exortu. Eadem stationalis senis mensibus cōmoratur in signis, alio
qui bimestris, cum cæteræ utraque statione quaternos menses nō impleant. Inferiores au
tem duæ occultantur in coitu uespertino simili modo, relictoque sole, totidem in partibus
faciunt exortus matutinos, atque à longissimis distantiæ suæ metis solem insequuntur,
adeptæ que occasu matutino, conduntur ac prætereunt. Mox eodem interuallo uespe-
\ri exoriun/